ΓΙΑΤΙ Ο ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ;
Γράφει : Ο Δημήτριος Μητρόπουλος Αντ/γος ε.α. Επιτ. Υπαρχηγός. ΕΛ.ΑΣ. Πτυχ. Νομικής και Δημ. Δικαίου και Πολ. Επιστημών Νομικής Σχολής Αθηνών. Συγγραφέας, Μέλος της Ένωσης Μεσσηνίων Συγγραφέων.
Ο όρος “φιλέλληνας” (φίλος + Ελλην) κατά την περίοδο του Αγώνα της Ανεξαρτησίας αποδόθηκε σε υπηκόους ξένων χωρών, οι οποίοι εξέφρασαν τη στήριξή τους απέναντι στους επαναστατημένους Έλληνες, είτε με τη φυσική παρουσία τους και την ενεργή συμμετοχή τους στα πεδία των μαχών, είτε με την υπεράσπιση του ελληνικού Αγώνα σε ηθικό και διπλωματικό επίπεδο.
Το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, πέρα από τις αντιδράσεις, που προκάλεσε στις συντηρητικές κυβερνήσεις και στους φιλομοναρχικούς κύκλους της Ευρώπης με την εκδήλωσή του, ανακίνησε επίσης αισθήματα συμπάθειες στην κοινή γνώμη και κυρίως στους καταπιεζόμενους φιλελεύθερους. Παρά την επικράτηση των συντηρητικών καθεστώτων, η Ιερά Συμμαχία υπό τον καγκελάριο Metternich δεν είχε κατορθώσει να εξαλείψει παντελώς τα φιλελεύθερα στοιχεία, τα οποία συνέχιζαν να δρουν, να οργανώνονται και να υποστηρίζουν τα επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη, επομένως και στην Ελλάδα.
Άλλωστε το τέλος των Ναπολεοντίων Πολέμων άφησε χωρίς απασχόληση ή έθεσε δέσμιους υποαπασχόλησης χιλιάδες στρατιωτικούς, οι οποίοι αναζητούν πλέον μια καινούργια σταδιοδρομία σε περιοχές όπως η Ελλάδα.
Οι προσωπικές φιλοδοξίες αποτελούν ισχυρό κίνητρο, ειδικά για άτομα, που έχουν παραμεριστεί στις χώρες τους ή έχουν χαρακτήρα τυχοδιώκτη.
Δίπλα σε αυτούς θα πρέπει να τοποθετηθούν και οι ρομαντικοί ιδεολόγοι που αφήνουν επίσης τις πατρίδες τους, για να έλθουν να πολεμήσουν στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων, εμπνεόμενοι από ρομαντικά ιδανικά.
Παραδοσιακές αιτίες του φιλελληνισμού θεωρούνται επίσης το ενδιαφέρον, για την κλασική αρχαιότητα και η κοινή θρησκεία, ο Χριστιανισμός. Όλα τα μεγάλα πνευματικά κινήματα από την Αναγέννηση και μετά που επικράτησαν στην Ευρώπη είχαν ως βάση τον αρχαιολογικό πολιτισμό, του οποίου οι αγωνιζόμενοι Έλληνες αποτελούσαν φυσικούς συνεχιστές.
Τη δική του συμβολή στο κομμάτι αυτό είχε και ο περιηγητισμός, ο οποίος κινούμενος αρχικά από το ενδιαφέρον για τις αρχαιότητες, προσέφερε στη συνέχεια, μια σαφή εικόνα των σύγχρονων Ελλήνων στη Δύση, όπως εμβληματικά αποτυπώνεται στα έργα των ξένων συγγραφέων.
Ο αγώνας των ομόθρησκων Ελλήνων, έναντι ενός αλόθρησκου κατακτητή συγκινούσε πέραν από τους ομόδοξους Ρώσους που ήταν αναμενόμενο, τους απανταχού Χριστιανικούς λαούς, καθολικούς και προτεστάντες, που έβλεπαν το δίπολο Έλληνας / Χριστιανός και Τούρκος / Μουσουλμάνος, να αντιμάχονται. Εδώ θα πρέπει να προστεθεί και το ενδιαφέρον για τα δικαιώματα του ανθρώπου, που δίδαξε ο Διαφωτισμός, καθώς και η φιλανθρωπία απέναντι στα δεινά, τις διώξεις, τις σφαγές, την κακομεταχείριση των αμάχων κ.λ.π. που συγκινούσαν την κοινή γνώμη.
Οι πολιτικές επιδιώξεις των επίσημων κυβερνήσεων και οι ανταγωνισμοί των κρατών στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου είναι ακόμη ένας παράγοντας, που διαμορφώνει το φιλελληνικό κίνημα ειδικά μετά το 1824.
Εδώ εντάσσονται και οι επιδιώξεις ιδιωτικών εταιρειών, που συντηρούν το ενδιαφέρον για τον ελληνικό Αγώνα και αποβλέπουν σε οικονομικά οφέλη, από τη δημιουργία ενός ανεξαρτήτου ελληνικού κράτους.
Επίσης στις αιτίες του φιλελληνισμού θα πρέπει να προσμετρηθεί και η παρουσία Ελλήνων στις χώρες της Δύσης. Κατ’ αρχάς σε πολλές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης υπήρχαν ακμάζουσες ελληνικές κοινότητες της διασποράς. Έλληνες φοιτητές συμμετείχαν στους πανεπιστημιακούς κύκλους, όπου κινούνταν και οι φιλελεύθεροι και Έλληνες έμποροι που διατηρούσαν εμπορικούς οίκους ανά την Ευρώπη, απέκτησαν επαφές και διασυνδέσεις με τις τοπικές κοινωνίες. Όλοι αυτοί κατόρθωσαν να επηρεάζουν την κοινή γνώμη στους κύκλους τους, υπέρ του Ελληνικού Αγώνα, ανατρέποντας την εικόνα που χτιζόταν από τις κυβερνήσεις των συντηρητικών κρατών.
Έτσι συνεισφέρουν ώστε να δημιουργηθούν αισθήματα συμπάθειες και προτρέπουν στην ενίσχυση του Αγώνα με εισφορές και υποστηρικτικά φυλλάδια. Ξεχωριστή είναι και η συμβολή των λογίων, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, και σημαντικών προσωπικότητας, π.χ. Ο Ιωάννης Καποδίστριας ή ο Ιγνάτιος Ουγκροβλαχίας, οι οποίοι, με το κύρος τους, την διεθνή τους αναγνώριση, τις υψηλές διασυνδέσεις τους, προάγουν τον φιλελληνισμό σε ανώτερο επίπεδο.
Σημαντική δράση στο πεδίο ενίσχυσης του φιλελληνικού ρεύματος ανέπτυξε και ο επιφορτισμένος από τον Δημήτριο Υψηλάντη απεσταλμένος του στην Ευρώπη Πέτρος Ηπίτης.
Το τέλος του 18ου αιώνα σημαδεύτηκε από επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη και την Αμερική, απόρροια των νέων ιδεών για τις ελευθερίες του ατόμου και των λαών που εισήγαγε ο Διαφωτισμός. Οι παλιές κοινωνικές δομές αμφισβητούνται και προωθείτε το ιδεώδες μιας δημοκρατικής κυβέρνησης της πολιτείας.
Εξεγέρσεις, με αιτήματα την ανεξαρτησία ή μεγαλύτερη αυτονομία, την κατάργηση των παραδοσιακών προνομίων της άρχουσας τάξης, τη βελτίωση της ζωής των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, την κατάργηση της δουλοπαροικίας ή της δουλείας ξεσπούν σε διάφορες περιοχές, όπως για παράδειγμα στην Κορσική (1755) και την Νοτιοανατολική Ρωσία το (1773).
Στην Αμερική, το 1775 οι αποικίες έρχονται σε ρήξη με τη βρετανική οικονομική πολιτική, γεγονός που θα οδηγήσει στην διακήρυξη της ανεξαρτησίας το 1776 και την ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών το 1783.
Πηγή : Η επανάσταση του 1821, Επιμέλεια Θάνος Βερέμης – Αντώνης Καψάλης.
Ημ/νία γραφής : 24/3/2025
Με εκτίμηση
Δημήτριος Μητρόπουλος